هیپوکندریا (اختلال اضطراب بیماری) که گاهی خود بیمار انگاری یا اضطراب سلامت نیز نامیده می‌شود، عبارت است از نگرانی بیش‌ازحد در خصوص ابتلا به یک بیماری خطرناک یا امکان ابتلا به آن.

در این اختلال، شاید فرد مبتلا هیچ نشانه‌ای از بیماری نداشته باشد. حتی با وجود “عدم‌ تشخیص” مشکل خطرناک در معاینات پزشکی، حالات عادی یا مشکلات جزیی را به‌عنوان علائم یک بیماری شدید تصور کند. حالات طبیعی بدن مانند انقباض یا خستگی عضلانی می‌تواند با ایجاد تصور ابتلا به یک بیماری خطرناک، فرد را به‌شدت مضطرب سازد.

نکته قابل توجه این است که علائم فیزیکی و جسمی باعث بدحالی فرد نمی‌شوند بلکه اضطراب بیش‌ازحد ناشی از فکر کردن به بیماری باعث بدحالی شدید فرد می‌شود به نحوی که می‌تواند زندگی او را مختل کند.

اختلال اضطراب بیماری عارضه‌ای بلندمدت است که شدت آن می‌تواند در طول زمان تغییر کند. افزایش سن یا استرس می‌تواند زمینه تشدید علائم را فراهم سازد. درحالیکه مشاوره‌ روانشناختی (روان‌درمانی) و گاهی مصرف دارو می‌تواند به کاهش نگرانی‌های فرد مبتلا کمک کند.

ملاک‌های تشخیصی

  • مشغولیت ذهنی به ابتلا یا کسب یک بیماری جدی
  • علائم جسمی وجود ندارد یا در صورت وجود فقط شدت خفیفی دارند. اگر یک بیماری طبی وجود دارد یا احتمال خطر بالایی برای ابتلا به یک بیماری طبی وجود دارد (مثل وجود سابقه خانوادگی روشن) مشغولیت ذهنی به وضوح افراطی و نامناسب با آن است.
  • سطوح بالای اضطراب در مورد سلامتی وجود دارد و فرد به سهولت درباره وضعیت سلامتی خود هراسان می‌شود.
  • فرد به اقدامات افراطی درمورد سلامتی خود می‌پردازد (مثل وارسی‌های مکرر بدن خود برای یافتن علائم بیماری) یا اجتناب‌های نامناسب دارد ( مثل خودداری از ویزیت توسط پزشک یا رفتن به بیمارستان).
  • مشغولیت ذهنی درمورد بیماری باید حداقل 6 ماه وجود داشته باشد، اما نوع بیماری عامل ترس بیمار در طول این مدت ممکن است تغییر کند.
  • مشغولیت ذهنی مربوط به بیماری را نتوان با اختلال روانی دیگری مثل اختلال علایم جسمی، اختلال پانیک، اختلال اضطراب فراگیر، اختلال بدریخت انگاری بدن، اختلال وسواسی_جبری یا اختلال هذیانی نوع جسمی بهتر توضیح داد.

اختلال اضطراب بیماری به دو گونه خود را نشان می‌دهد:

 نوع مراقب جو: مراقبت‌های پزشکی شامل ملاقات با پزشک یا انجام آزمایش‌ها و اقدامات پزشکی که مکررا موردد استفاده قرار می‌گیرد.

نوع مراقب گریز: مراقبت پزشکی به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد و حتی از ویزیت شدن توسط دکتر فراری است.

علت اختلال هیپوکندریا یا اضطراب بیماری چیست؟

علت اصلی اختلال اضطراب بیماری مشخص نیست، اما عوامل زیر ممکن است در ایجاد این مشکل نقش داشته باشند:

  • باورها: ممکن است تحمل ابهام نسبت به حالاتِ ناراحت‌کننده یا غیرمعمول جسمی، ‌برای فرد دشوار باشد و وی را به این تصور اشتباه مبنی بر خطرناک بودن تمام این حالات برساند. لذا فرد به‌دنبال شواهدی برای تأیید ابتلای خود به یک بیماری خطرناک بگردد.
  • خانواده: در صورت‌ داشتن والدینی که بیش‌ازحد نگران سلامتی خود یا کودک بوده‌اند، احتمال ابتلای او به اضطراب سلامتی در سنین بزرگسالی افزایش می‌یابد.
  • تجارب گذشته: در صورت داشتن تجربه ابتلا به یک بیماری سخت در دوران کودکی، حالات جسمانی عادی نیز ‌ممکن است برای او دلهره‌آور باشد.

همچنین زیگموند فروید دلیل این امر را مکانیزم دفاعی بازگشت (regression) می‌داند و می‌گوید فرد با خودبیمارانگاری تلاش می‌کند تا همانند کودکی بشود که از زیر بار مسئولیت‌ها فرار کند. رفتارگرایان نیز بر این باورند که فرد با خودبیمارانگاری می‌تواند به کمک نشانه‌های جسمانی، نقش یک بیمار را برای مقابله با مشکلات بازی کند. نگاه خانواده و جامعه به یک فرد بیمار با دلسوزی و مراقبت همراه است میل به مراقبت، دوست داشتن و عاطفهٔ مثبت عاملی است که می‌تواند زمینه‌ساز بروز این حالت اضطرابی شود.

تشخیص‌های افتراقی

سایر بیماری‌های طبی: نخستین نکته در تشخیص‌های افتراقی توجه به یک بیماری طبی زمینه مثل بیماری‌های نورولوژیک یا غدد، بدخیمی‌های نهفته و سایر بیماری‌هایی که ممکن است سیستم‌های بدن را تحت تاثیر قرار دهد، است. داشتن ییک بیماری طبی دیگر رد کننده احتمال ابتلا همزمان به اختلال اضطراب بیماری نیست اما ابتلا به یک بیماری طبی وخیم باعث می‌شود تا مشغولیت‌های ذهنی گذرا درمورد آن بیماری طبی را طبیعی دانسته و آنرا اختلال اضطراب بیماری نپنداریم.

اختلالات علایم جسمی: اختلال علایم جسمی زمانی تشخیص داده می‌شود که علائم جسمی برجسته‌ای وجود داشته باشد درست برعکس اختلال اضطراب بیماری که در آن بیمار علائم بسیار کمی دارد اما نگران آن است که بیمار باشد.

اختلالات اضطرابی: در اختلال اضطراب فراگیر، مبتلایان نگران اتفاق‌ها، موقعیت‌ها و یا فعالیت‌های مختلفی هستند که فقط یکی از آنها می‌تواند سلامتی باشد. در اختلال پانیک، فرد می‌تواند نگران باشد که حملات پانیک بازتاب وجود یک بیماری طبی است. این افراد ممکن است در رابطه با سلامتی خود بسیار نگران باشند اما این نگرانی‌ها بسیار حاد و دوره‌ای است در صورتی که در اختلال اضطراب بیماری ترس و نگرانی بیمار، پایدارتر و بادوام‌تر است. مبتلایان اختلال اضطراب بیماری ممکن است حملات پانیک را تجربه کنند که محرک آنها نگرانی درمورد بیماریشان است.

اختلال وسواسی_جبری و اختلالات مرتبط: مبتلایان به اختلال اضطراب بیماری ممکن است افکار مزاحمی در خصوص ابتلا به یک بیماری و همچنین رفتارهای اجباری مربوط به آن داشته باشند اما با این حال در اختلال اضطراب بیماری، مشغولیت ذهنی متمرکز بر ابتلا به یک بیماری است، درحالیکه در اختلال وسواسی جبری( OCD) افکار مزاحم اند و متمرکز بر ترس از بیمار شدن در آینده هستند. اکثر مبتلایان به OCD وسواس‌های فکری و عملی شامل سایر نگرانی‌ها علاوه بر ترس از بیمار شدن دارند.

اختلال افسردگی اساسی: برخی از مبتلایان به افسردگی اساسی، بعضی نشخوارهای فکری درمورد سلامتی خود و ترس فوق‌العاده‌ای نسبت به بیماری دارند. در صورتی که این نگرانی‌ها فقط طی دوره‌های افسردگی اساسی رخ دهد، تشخیص مجزای اختلال اضطراب بیماری داده نمی‌شود. با این حال، اگر نگرانی مفرط درباره نگرانی حتی پس از بهبود اختلاال افسردگی اساسی تداوم داشته باشد، تشخیص اختلال اضطراب بیماری یا هیپوکندریا را باید برای بیمار در نظر گرفت.

درمان

تحقیقات منتشر شده در JAMA نشان داده است که درمان شناختی رفتاری (CBT) و استفاده از مهارکننده‌های انتخابی بازگشت مجدد سروتونین (SSRI)، مانند فلوکستین و پاروکستین ، می‌توانند در درمان هیپوکندریا مفید باشند. CBT می‌تواند به بیمار در منطقی‌تر کردن ترس‌هایش کمک کند، و SSRIها می‌توانند سطح اضطراب را از طریق دارو کاهش دهند.

مرکز پزشکی دانشگاه مریلند (UMM) تعدادی از روش‌های درمانی جایگزین را که ممکن است علائم را برطرف کند ، پیشنهاد می‌کند، ضمن اینکه هشدار می‌دهد که این تحقیقات هنوز توسط تحقیقات دیگر پشتیبانی نشده است. این موارد شامل اجتناب از محرک‌هایی مانند قهوه، الکل و دخانیات، تمرین مراقبه ذهن آگاهی و خوردن سالم است.

گیاهانی که برای کاهش اضطراب گفته می‌شوند عبارتند از: کوره سنت جان، کاوا کاوا و باکوپا.

با این حال ، UMM هشدار می‌دهد که بیماران قبل از استفاده از گیاهان دارویی باید با پزشک صحبت کنند، زیرا برخی از داروهای گیاهی ممکن است با داروها واکنش نشان دهند یا عوارض جانبی دیگری داشته باشند.

روان درمانی اختلال اضطراب بیماری

شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه تعدادی از درمان‌های روان‌شناختی می‌تواند به افراد مبتلا به اختلال خودبیمارانگاری کمک کند.

این درمان‌ها عبارتند از: درمان شناختی‌رفتاری، رفتاردرمانی و کاهش استرس

درمانگرها (روانشناسان) به بیماران کمک می‌کنند تا کمتر به علائم خود توجه کنند و به جای آن راجع به چگونگی افزایش ناراحتی فیزیولوژیکی آنها در اثر استرس، اضطراب و افسردگی حرف می‌زنند.

درمانگرها به بیماران توضیح می‌دهند که اقدامات انجام‌شده توسط وی (مانند جستجوی توده در زیر پوست با لمس آن و یا خواندن راجع به بیماری) به منظور کاهش اضطراب، معمولا اوضاع را بدترو اضطراب را شدیدتر می‌کند.

آنها همچنین روش‌های کنترل توجه و آرمیدگی (ریلکس کردن)، و توجه آگاهی را می‌آموزند.

گزارش کیس

بعضی از مددجویان به دلیل اصرار بر بیماری به خصوص بیماری کرونا، شکایت‌های جسمانی زیادی را مطرح می‌کردند که بعد از اقدامات و بررسی‌های جسمانی و فیزیولوژیک مشخص شد از لحاظ جسمانی مشکلی ندارند و تشخیص هیپوکندریا داده شد. این تشخیص باعث افزایش بالای اضطراب و ترس مددجویان شده است.

  • اقدامات انجام شده در مرکز
  • مشاوره‌های فردی
  • تمرینات آرام‌سازی
  • فضاسازی ذهنی
  • تکنیک‌های حواس‌پرتی
  • گروه درمانی‌ها درباره بیماری کرونا برای کنترل اضطراب و استرس

زهرا حیدری _سیده یاسمن مرعشی(روانشناسان مرکز توانبخشی امیدفردا)