دارودرمانی یکی از رویکردهای درمانی قدیمی و همچنین پرکاربرد در درمان اختلالات سلامت روان است که می‌تواند در درمان اختلالات و شرایط روانی نقش داشته باشند و اغلب در ترکیب با سایر رویکردهای درمانی مانند رواندرمانی و درمان‌های تحریک مغز استفاده می‌شوند. دارودرمانی یکی از روش‌های موثر در درمان اختلالات سلامت روان می‌باشد و در بسیاری از موارد اثربخشی آن نیز به‌صورت علمی ثابت شده است. همچنین، ترکیب درمان‌های دارویی و روانشناختی می‌تواند در درمان اختلالات روانی بهترین نتایج را به دنبال داشته باشد.
این رویکرد از دیدگاه زیست‌شناختی به مشکلات سلامت روان نگاه می‌کند و فرض اساسی آن این است که نشانه‌ها و علائم روانپزشکی از عدم تعادل الکتروشیمیایی در مغز می‌باشد که نشانگر بدکارکردی سیستم اعصاب مرکزی است. به عنوان مثال، داروهای ضدافسردگی، ضداضطراب و ضدروان‌پریشی برای درمان بیماران با اختلالات روانی استفاده می‌شوند.
همچنین، با پیشرفت در علوم رفتاری و اجتماعی، تاثیرات اجتماعی بر روی سلامت روان و اختلالات روانپزشکی به عنوان یکی از عوامل مهم در نظر گرفته می‌شود. به عنوان مثال، می‌توان به این موضوع اشاره کرد که عوامل اجتماعی مثل خشم، تنش، شرایط اقتصادی و فرهنگی می‌توانند در بروز و پیشرفت اختلالات روانی موثر باشند. بنابراین، معالجه اختلالات روانی بهتر است با ترکیب درمان‌های دارویی، روانشناختی و اجتماعی انجام شود.
داروها می‌توانند افراد را به طرق مختلف تحت تاثیر قرار دهند و ممکن است فرایند دارودرمانی طولانی باشد؛ از آن جهت که دارویی پیدا شود که با کمترین عوارض جانبی، موثرتر باشد. به همین دلیلی بسیار مهم است که افراد تحت نظر متخصص اعصاب و روان، درمان بشوند تا یک برنامه درمانی که نیازها و وضعیت پزشکی آنها را برآورده می‌کند، تهیه کنند.
در برخی از اختلالات سلامت روان، دارودرمانی برای کنترل و رفع علائم از طریق تاثیر بر شیمیایی مغز و افزایش سطح عصب‌روانی موثر است. در این موارد، روانپزشک با استفاده از روش‌های مختلف تشخیصی، اولویت‌های درمانی را بر اساس نوع و شدت اختلالات و وضعیت عمومی بیمار تعیین می‌کند.
علاوه بر این، روانپزشکان قبل از تجویز دارو، اثرات مثبت و منفی دارو را با عوارض آن مقایسه می‌کنند. در برخی موارد، عوارض دارویی ممکن است بر جواب‌دهی دارو تاثیر بگذارد و در این صورت، روانپزشک متخصص باید برای تجویز دارو، در نظر گرفتن عوارض آن و شدت آنها را در نظر بگیرد. بنابراین، تجویز دارو در حیطه وظائف روانپزشکان می‌باشد و تصمیم درمانی برای هر بیمار باید بر اساس تشخیص و وضعیت ویژه‌ای که دارد، تعیین شود.
آیا مصرف داروهای اعصاب و روان باعث اعتیاد می‌شود؟
بیشتر داروهای روانپزشکی نه اعتیادآور هستند و نه می‌توانند شخصیت بیمار تحت درمان را تغییر دهند. در واقع، داروهای روانپزشکی معمولا برای کاهش علائم اختلالات روانی تجویز می‌شوند و به هیچ وجه نباید به عنوان یک ماده اعتیادآور مورد استفاده قرار گیرند.
بعضی از داروهای روانپزشکی ممکن است در صورت مصرف بلند مدت، وابستگی روانی ایجاد کنند، اما این مشکل به‌صورت بسیار نادر و در شرایط خاصی رخ می‌دهد. همچنین، بسیاری از داروهای روانپزشکی در صورت قطع تدریجی تحت نظر پزشک، بدون مشکلاتی امکان پذیر است.
بنابراین، استفاده از داروهای روانپزشکی درمانی، در صورت انجام به‌موقع و به‌طور صحیح، می‌تواند بهبود علائم بیماری و کیفیت زندگی بیمار را فراهم کند و به هیچ وجه نباید به عنوان یک ماده اعتیادآور در نظر گرفته شود.
همه داروها، از جمله داروهای اعصاب و روان، ممکن است عوارض جانبی داشته باشند. برای اطمینان از سلامت بیمار، روانپزشک باید از عوارض داروها در جریان باشد و در صورت نیاز، تغییرات لازم را در رژیم دارویی بیمار اعمال کند. عوارض دارویی ممکن است در برخی از افراد شدیدتر یا کمتر شدید باشند و به میزان متفاوتی با توجه به سن، جنسیت، وضعیت جسمانی و روانی بیمار و داروی مصرفی ایجاد شوند. بنابراین، تعیین دوز دارو و مدت مصرف آن نیز باید بر اساس وضعیت فردی بیمار تعیین شود.
درمان اختلالات سلامت روان با تجویز دارو، به پنج دسته‌ی عمده شامل اختلالات افسردگی، اختلالات اضطرابی، اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD)، اختلالات خلقی و روان‌پریشی پرداخته می‌شود
دارودرمانی افسردگی
داروهای ضد افسردگی می‌توانند بهبود علائم افسردگی مانند غم و اندوه، ناامیدی، بی‌حالی، مشکلات تمرکز و بی‌علاقگی به انجام فعالیت‌ها کمک کنند. این داروها معمولاً با افزایش سطح سروتونین در مغز، عمل می‌کنند. سروتونین یک نوروترانسمیتر است که وظیفه‌ی انتقال پیام‌های عصبی در مغز را بر عهده دارد و افزایش سطح آن می‌تواند باعث بهبود علائم افسردگی شود. در برخی موارد، متخصصان اعصاب و روان ممکن است داروهای ضد افسردگی را برای درمان سایر بیماری ها مانند اضطراب، درد و بی خوابی تجویز کنند.
رایج‌ترین انواع داروهای ضد افسردگی شامل مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین می‌شود که عبارتند از سیتالوپرام (سلکسا)، اسیتالوپرام (لکساپرو)، فلوکستین (پروزاک)، پاروکستین (پاکسیل)، سرترالین (زولوفت) و بوپروپیون (ولبوترین). این داروها با افزایش سطح سروتونین در مغز، می‌توانند بهبود علائم افسردگی را به دنبال داشته باشند. هر یک از این داروها از نظر مکانیسم عمل و عوارض جانبی ممکن است متفاوت باشند و باید تحت نظارت پزشک متخصص مصرف شوند.
دارودرمانی اضطراب
داروهای ضد اضطراب می‌توانند اختلالات زیر گروه اضطراب را از اضطراب فراگیر گرفته تا اختلالات هراس درمان کنند. این داروها با کاهش احساس بی‌قراری و اضطراب، به بیماران کمک می‌کنند تا از این حالت‌های ناراحتی که ممکن است باعث اختلال در روزمره شوند، خلاص شوند. همچنین، داروهای ضد اضطراب می‌توانند بی‌خوابی مرتبط با اضطراب را درمان کنند.
برخی از داروهای ضد اضطراب شامل بنزودیازپین‌ها مانند دیازپام (والیوم) و الپرازولام (زامیتریپتان) هستند. دیگر داروهای ضد اضطراب شامل سرترالین (زولوفت)، پاروکستین (پاکسیل) و فلوکستین (پروزاک) است.
دارودرمانی اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD)
محرک‌ها برای درمان بیش فعالی به کار می‌روند. این داروها معمولاً با افزایش سطح نوروترانسمیترهایی مانند دوپامین و نوراپی نفرین در مغز، تاثیرگذاری دارند. این داروها با افزایش هوشیاری، توجه و انرژی به کسانی که در تمرکز مشکل دارند کمک می‌کند تا بتوانند به کار خود ادامه دهند و در مقابل انگیزه‌های درونی مقاومت کنند.
محرک‌های رایجی که برای درمان بیش فعالی استفاده می‌شوند عبارتند از: دگزمتیل فنیدات (فوکالین)، دکستروآمفتامین (آدرال)، لیسدگزامفتامین (ویوانس) و متیل فنیدات (ریتالین). هر یک از این داروها از نظر مکانیسم عمل و عوارض جانبی ممکن است متفاوت باشند. همچنین، باید توجه داشت که این داروها ممکن است باعث ایجاد عوارض جانبی شامل افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، افزایش اشتها، خشکی دهان، اختلالات خواب و افزایش اضطراب شوند. بنابراین، استفاده از این داروها باید تحت نظارت پزشک متخصص و با رعایت دستورالعمل‌های مصرف صورت گیرد.
دارودرمانی اختلالات خلقی
داروهای تثبیت کننده خلق و خو، به کاهش یا حتی از بین بردن نوسانات خلقی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی کمک می‌کنند. این داروها با کنترل نوسانات خلقی و خوی بیمار، بهبود علائم اختلال دوقطبی را تسهیل می‌کنند و ممکن است به افرادی که افسردگی اساسی دارند نیز کمک کنند.
لیتیوم، مشهورترین تثبیت کننده خلق‌و‌خو است که با نام‌های تجاری مختلفی عرضه می‌شود. این دارو با کنترل نوسانات خلقی و خوی بیمار، بهبود علائم اختلال دوقطبی را تسهیل می‌کند. همچنین، داروهای دیگری نیز برای تثبیت خلق و خو وجود دارند، از جمله کاربامازپین (تگرتول)، لاموتریژین (لامیکتال)، والپروات (اپیلیم) و آسناپین (سیکرست).
روان پریشی
داروهای ضد روان پریشی، می‌تواند به کاهش علائم روان پریشی، از جمله هذیان و توهمات، در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی کمک کند. همچنین، در مواردی که چرخه مانیک در اختلال دوقطبی به بروز روان پریشی منجر می‌شود، می‌توان از داروهای ضد روان پریشی برای درمان استفاده کرد.
این داروها عمدتاً با کاهش فعالیت دوپامین در مغز، به کنترل علائم روان پریشی کمک می‌کنند. داروهای ضد روان پریشی شامل دسته‌های مختلفی هستند، از جمله فنوتیازین، کلوزاپین، ریسپریدون و آریپیپرازول. برای انتخاب داروی مناسب و تعیین دوز مورد نیاز، باید به توصیه پزشک متخصص پایبند بوده و در دوره مصرف دقیقاً به دستورات وی عمل کرد.
مزیت توانبخشی ترکیبی روان درمانی و دارو درمانی
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که ترکیب روان درمانی و درمان دارویی در بیماران مبتلا به اختلالات روانی، مزایای متعددی دارد. به عنوان مثال، این روش باعث بهبود نرخ بازیابی در مدت کوتاه مدت، افزایش نرخ بهبود بلند مدت، کاهش میزان عود، بهبود عملکرد اجتماعی درازمدت، انطباق بهتر با درمان دارویی، رضایت بیشتر از درمان و کاهش هزینه‌های بلندمدت سلامت و خدمات اجتماعی مرتبط با بیماری می‌شود.
در ترکیب روان درمانی و درمان دارویی، روان درمانی از طریق بررسی و بهبود عوامل روانی مانند روابط میان فردی، روش‌های تفکر و رفتار، اضطراب و استرس و افکار منفی، به کاهش علائم روانی بیمار کمک می‌کند. همچنین، درمان دارویی با استفاده از داروهای مختلف، به کنترل و کاهش علائم بیماری مانند افسردگی، اضطراب، هذیان و توهمات کمک می‌کند.
از دیگر مزایای ترکیب روان درمانی و درمان دارویی، کاهش عود بیماری است. با توجه به اینکه بیشتر اختلالات روانی به صورت مزمن و درازمدت هستند، کاهش عود باعث بهبود دراز مدت علائم و کاهش هزینه‌های سلامت و خدمات اجتماعی مرتبط با بیماری می‌شود.
واحد روانپزشکی در موسسه توانبخشی و رواندرمانی امید فردا، شامل ویزیت روانپزشکی، دارودرمانی، رواندرمانی، مشاوره خانواده و ایستادن و حمایت سر تیم مجموعه برای بازگشب به جامعه است.
