شاید با خودتان فکر کنید که «پس کی پسرم میتواند اتاقش را خودش جمع کند!» یا «روزی را میبینم که دخترم لباسهایش را مرتب در کمد بگذارد؟!» وقتی ریخت و پاش و بینظمی و بازیگوشی فرزندتان را میبینید شاید فکرش را هم نکنید که همینها روزی از پس کارهایی که به آنها محول میشود، بربیایند.
به طور کلی مسئولیتپذیری یعنی قابلیت پذیرش و به عهده گرفتن کاری که از کسی خواسته شده است. البته مسئولیت با وظیفه تفاوت دارد، وظیفه کاری است که یک نفر به دیگری محول میکند و باید حتما انجام بگیرد. اما وقتی از کسی خواسته میشود مسئولیتی را بپذیرد، باید برای او کاملا مشخص شود موضوع درخواست چیست و در برابر به عهده گرفتن آن، چه چیزی به دست میآورد.
مسئولیتپذیری ویژگیهایی دارد
نکته بسیار مهم درباره مسئولیت این است که اجباری برای پذیرش درخواست وجود نداشته و در واقع مسئولیت، انتخابی آگاهانه است؛ درست مثل قراردادی نانوشته که همه اجزای آن برای طرفین مشخص است.
پذیرفتن مسئولیت همچنین نباید با احساس گناه یا بدهکاری، یا اعمال زور و مبارزه همراه باشد؛ بلکه باید بدون فشار مالی یا عاطفی مطرح شود. اگر فردی احساس کند با زور او را مجبور به انجام کاری کردهاند، ممکن است خود او هم چنین روشی را در پیش بگیرد؛ یعنی علاوه بر نپذیرفتن آن مسئولیت، سعی کند از طریق زورگویی یا لجبازی به خواستههای خود برسد.
به طور کلی میتوان دو نوع مسئولیتپذیری را مشخص کرد. مسئولیتپذیری شخصی و مسئولیتپذیری اجتماعی. مسئولیتپذیری شخصی و خانوادگی، وظایف شخصی اولیهای هستند که اکثر کودکان خودشان در سنین پایین انجام میدهند؛ مثل مسواک زدن، استفاده از توالت، شستن دستها و لباس پوشیدن. برخی والدین انجام این وظایف را کافی میدانند، اما باید به کودکان وظایفی درباره کارهای خانه نیز محول کرد تا علاوه بر مسئولیتپذیری شخصی و خانوادگی، مسئولیتپذیری اجتماعی را نیز بیاموزند و در مقابل دیگران احساس مسئولیت داشته باشند.
برای زنده کردن زودتر حس زیبای مسئولیتپذیری در کودک، روشهای زیر را امتحان کنید
کودکتان را دست کم نگیرید. اغلب والدین کارهایی را که کودکان قادر به انجامشان هستند پایینتر از حد واقعی در نظر میگیرند. آنها حتی ممکن است کارهایی را برای کودکانشان انجام دهند که خود آنها به خوبی قادر به انجامش هستند.
وظایفی را پیدا کنید که مناسب سن کودکتان باشد. اگر وظیفهای که به او میدهید برای سنش مشکل باشد، ناامید و دلزده خواهد شد. اما اگر کارها طوری باشند که کودک از عهده انجام آنها به خوبی برآید، به این ترتیب تشویق میشود و میخواهد کارهای بیشتری انجام بدهد.
به خاطر داشته باشید کلید کار «سادگی» است. کودکان خردسال عادت دارند به محدوده کوچکی توجه کنند. بنابراین انجام کارهایی را به او بسپارید که در یک محدوده کوچک باشد تا او را خسته نکند. برای فرزند خود دقیقا مشخص کنید انتظار دارید چه کاری انجام بدهد. و به او نشان دهید چگونه این کار را انجام دهد.
کارهای کوچک به او بسپارید. وقتی کودکان انجام کارهای ساده را به عهده میگیرند، این احساس را دارند که در انجام کاری مفید برای خانواده مشارکت میکنند. بهتر است یک چارت وظایف تهیه کنید. اگر کودک کوچک است به جای کلمات از تصاویر در این چارت استفاده کنید. این چارت میتواند از مسئولیتهای کوچک مانند خاموش کردن چراغهای اضافی خانه تا قفل کردن در یا جمع کردن کاغذهای روی زمین باشد. فقط بگذارید او این کارها را انجام دهد و برای رسیدن به این هدف صبور باشید. باید حواستان باشد که با افزایش کارهایی که باید کودک انجام دهد، او نیاز به تشویق هم دارد.
باورشان کنید. مدام تکرار نکنید که «تو نمیتونی این کار رو انجام بدی!»، «تو از پس این کار برنمیای!» بهتر است ظرفیت آنها را دریابید و متناسب با آن از آنها توقع داشته باشید. وقتی آنچه را که در توانشان است از آنها بخواهید، آنها با حس قوی مسئولیتپذیریشان شما را شگفتزده میکنند. در این مورد آنچه مهم است تلاشی است که کودک برای انجام کار میکند و نتیجه کار اهمیتی ندارد.
اگرچه ممکن است دشوار باشد، کارهای کودک را تصحیح نکنید. تصحیح کردن، ناخودآگاه این پیام را به کودک منتقل میکند که تلاشش به اندازه کافی خوب نبوده است. بنابراین به جای توجه به مقدار کاری که انجام داده است، به تلاشش توجه کنید و از سرزنش کردن او نیز بپرهیزید. سرزنش کردن سبب میشود کودک تصور کند هرگز نمیتواند شما را راضی نگهدارد و بنابراین دست از تلاش برمیدارد.
به یاد داشته باشید با گذشت زمان، کودک در کارهایش مهارت پیدا میکند، بر آنها مسلط میشود و از عهده انجام کارها بهتر برمیآید.